پیشگفتار
کتاب حاضر، متشکل از مجموعه مباحثی است که طی دو دهه ی اخیر، پیرامون موضوع نظریه ها و کاربردهای عدالت نوشته شده و بعضاً به صورت مقاله در تعدادی از مجلات علمی فارسی زبان چاپ و یا در کنگره های ملی و بین المللی ارائه شده اند. دغدغه تحقیق درباره ی ابعاد مفهوم عدالت از همان ابتدای ورود به دانشگاه تهران در ذهن و ضمیرم وجود داشت و طی یک فرایند تکاملی، این توفیق حاصل شد تا با تحقیق و بررسی کتب و مقالات و تلمّذ نزد اساتید و کسب راهنمایی لازم از ایشان، توشه ای از خرمن علم و دانش برگیرم. مخصوصاًدر مقاطع فوق لیسانس و دکتری، آقایان علامه دکتر محمدحسین تمدن جهرمی (ره)، دکتر جمشید پژویان (ره)، دکتر کاظم صدر، دکتر جعفر عبادی و دکتر یدالله دادگر نقش برجستهتری داشتند که این کتاب به طور ویژه مرهون دانشجوپروری های ایشان است.
امید به اجرایی شدن دستاوردهای این کتاب که حاصل تحقیقاتی بنیادین است، نویسنده را بر آن داشت تا این اوراق پراکنده را در کنار هم و به زبان مام میهن تقدیم اهل علم و عمل نماید و بار دیگر دانشجویان و دانش پژوهان و سیاست گذران را به اعجاز عدالت متفطن نماید، هرچند که کم توجهی اجزای نظام تدبیر امور در ایران به بصیرت های ناشی از این تعمّقات فکری، برخی محققان عدالت پژوه را دچار این پرسش کرده استکه آیا هنوز گوش شنوایی وجود دارد؟
به هر حال کتاب پیش رو، ویرایشی دوباره از مقالات و تحقیقات این دوران مطالعاتی است که بر اساس ترتب موضوعی در دو بخش نظری و کاربردی دسته بندی و ارائه شده اند. فصل نخست به «ربط و نسبت نظریه ی عدالت رالزی با مطلوبیت باوری» میپردازد که پیشتر در سال 1385 نسخه ی اولیه آن طی مقاله ای در فصلنامه علمی تخصصی تکاپو (وابسته به جهاددانشگاهی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران) منتشر گردید واکنون نسخه ی بازبینی شده آن تقدیم میشود.
فصل دوم به موضوع «نظریه ی عدالت آمارتیاسن» میپردازد که با وجود تداوم مطالعاتم بر آرای این اقتصاددان شهیر و برنده نوبل اقتصادی، تاکنون فرصت انتشار نیافته بود که اکنون نسخه نهایی آن تقدیم میگردد.
فصل سوم نیز به «عدالت صدری» میپردازد که پیشتر به سال 1386 با عنوان «عدالت اقتصادی وموضوع برابری در انديشه های محمدباقر صدر» در فصلنامه دین و اقتصاد منتشر گردیده بود واکنون نسخه ویراسته ی آن آورده شده است.
اما فصل چهارم کتاب با پوشش مفهومی سه فصل پیش، به موضوع «استخراج و مقايسه متغیرکانونی در نظریه های عدالت آمارتیاسن، جان رالز و محمدباقر صدر» میپردازد. این بحث پیشتر به سال 1383، در مجله اقتصاد و جامعه به همراه دکتر یدالله دادگر، استاد راهنمای رساله ی فوق لیسانس، انتشار یافته بودو اکنون ضمن بازبینی و رفع برخی اشکالات، تقدیم خوانندگان محترم گردیده است.
فصل پنجم کتاب به موضوع «ابعاد ومشخصه های متغیرکانونی در نظریه عدالت اسلامی» میپردازد. نسخه اولیه این مقاله که در ششمین کنگره بین المللی علوم انسانی در سال 1400 ارائه و در مجموعه مقالات آن منتشر شد، برگرفته از تحقیقی بنیادین میباشد که با حمایت جهاددانشگاهی در سال های پیش توسط اینجانب انجام گرفته بود.
در فصل ششم که آغازگر بخش دوم کتاب، یعنی کاربردهای عدالت است، به «بحثی درباره ی دولت عادلانه» میپردازد. این بحث در قالب کتاب مجموعه مقالات، به سال 1399 توسط پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری منتشر شد که اکنون نسخه ویراسته ی آن تقدیم میگردد.
فصل هفتم کتاب نیز به موضوع «ربط و نسبت سیاست های اقتصاد مقاومتی و ابعاد موضوع عدالت (بیان چند پرسش و مسأله)» میپردازد. این بحث به سال 1398 در گاهنامه پایش توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه منتشر شده بود که اکنون نسخه بازبینی شده ی آن تقدیم میگردد.
فصل هشتم کتاب نیز باعنوان «کندوکاوی پیرامون ابعاد مالیات عادلانه» سامان یافته است. این فصل برگرفته از تحقیقاتی است که پیشتر برای درس دکتر جمشید پژویان (ره) (سمینار گرایش بخش عمومی) تهیه شده بود که اینک نسخه ویراسته ی آن توفیق چاپ یافته است.
فصل نهم کتاب نیز باعنوان «ربا چالشی دربرابر تأمین مالی خرد (در جوامع دینی)»، برگرفته از تحقیقی است که پیشتر برای درس دکتر کاظم صدر (اقتصاد اسلامی) تهیه شده بود که اکنون نسخه ویراسته ی آن توفیق انتشار عمومی یافته است.
فصل دهم و فصل پایانی کتاب نیز که باعنوان «رعایت اصول اخلاقی و بهبود پارتو» تقدیم شده، برگرفته از تحقیق درس دکتر کاظم صدر (اقتصاد اسلامی) میباشد که تاکنون فرصت انتشار نیافته بود.
امید آن میرود که با توفیقات الهی، این کتاب در جلب نظر شما اساتید، دانشجویان، محققان و خوانندگان گرامی موفق بوده باشد. همچنین انتظار دارد تا چنانچه اشتباه و نقصی در این کتاب مشاهده شد، نویسنده را از دانستن آن محروم ننمایید تا در چاپهای بعدی اصلاح گردد.
سایر است این مثل که مستسقی نکند رود دجله سیرابش(476)
در پایان با امید به این بیان حضرت حق تعالی که فرمود «اِعدلوا هو اَقرب لِلتقوی»، رجاء واثق دارد تااین کتاب در یوم الحشر کمترین قدمی در راه گسترش حق و عدالت محسوب گردد.