ابوالفضل پاسبانی صومعه
هوالمحبوب
ضمن خیرمقدم به اساتید ارجمند و حضار گرامی، یاد و خاطره تمامی اساتیدمان را گرامی میداریم. بیتردید بهترین گرامیداشت اهل علم، شنوندگی تصمیمگیران از دانشمندان است. امید است مباحث این نشست نیز مورد توجه ارکان نظام تصمیمگیری قرار گیرد.
از جملهی مهمترین مسائل روز ایران طی سدهی اخیر، دفاع از حقوق بینالمللی کشور بوده است. موضوعی که همچنان بهمثابه یک امر زنده پیشروی ما در جریان میباشد. جلسهی امروز با عنوان «دفاع از حقوق اقتصادی ایران در سطوح بینالملل» تشکیل شده است تا بهمناسبت انتشار کتاب «حقوق اقتصادی بینالملل» اثر زندهیاد استاد علامه دکتر محمدحسین تمدن جهرمی بدان پرداخته شود. مطمئناً اساتید حاضر در نشست عالیجنابان، دکتر گودرز افتخار جهرمی، دکتر سیدمحمدحسین عادلی، دکتر محمد نهاوندیان، دکتر الیاس نادران، دکتر مهدی پیری و دکتر محمد حبیبی مُجنده که از جملهی سرآمدان اساتید اقتصاد و حقوق اقتصادی بینالملل هستند، با بیانات ارزنده خویش بهطور کوتاه و گویا به ابعاد این مهم میپردازند. اما جهت فتح باب دیباچهای با عنوان حقوق اقتصادی بینالملل از افسانه تا واقعیت تهیه کردهام که تقدیم میشود. بو که قبول افتد و در نظر آید.
پر واضح است که داشتن حقوق اقتصادی بینالملل، بهمثابهییک امر تحققی، بدان معنی است که ارادهی همکاری بر مرافعهچربیده است. اما بهروشنی مشاهده میشود که مسئلهینابرابری وخیم توزیع فعلی قدرت و ثروت در شکلدهی انواع حقوق و از جمله حقوق اقتصادی بینالملل بازتاب مییابند، بهطوری کههر وقت قدرتمندان جهان خواستهاند، نظیر آنچه اکنون در جریان است، حقوق بینالمللی فسخ میگردد!
آن پهنه چه بود، با میش گرگی همپا شده بود
گل به تاراج رفت و خار بماند گنج برداشتند و مار بماند.
البته با وجود این باور که:
پادشاهی که طرح ظلم اَفکند پای دیوار ملک خویش بِکند
اما همچنان مسئله سهمگین آن است که در این اوضاع چه باید کرد؟ چه چارهای برای عدم مصادرهی اموال کشورها در خارج از مرزهایشان یافت میشود؟ در برابر انواع تهدیدات و کاربرد انواع زور علیه استقلال اقتصادی و حتی سیاسی، بهرغم مفاد منشورملل، چه میتوان کرد؟ چرا فناوری ارثیه مشترک بشری قلمداد نمیشود؟ تا به سرعت در اختیار همگان قرار گیرد. مواجهه با این معضلات چه بسا امید کثیری از مردم را تضعیف نماید. اما من از مجاورت یک درخت میآیم. من ندیدم بیدی سایهاش را بفروشد به زمین.
راه میبینم در ظلمت، من پُر از فانوسم.
شاید از جملهی اولین اقدامات این باشد که واقعیت حقوق اقتصادی بینالملل را آنچنان که هست، بهتر شناسایی نماییم.فیالمثل بدانیم که صِرف اعلام بیطرفی کشورها، آنها را در منازعات بیطرف نمیکند، بلکه درجه و شدت وابستگی اقتصادی به متروپل است که نشان میدهد بیطرف هستند یا خیر؟ آنگاه تدابیری لازم است تا وضع موجود حقوق اقتصادی بینالملل از آنچه هست بدتر نشود. برای نمونه در پیوستن به پیمانهای اقتصادی و سیاسی جدید منطقهای و جهانی، با توجه به تجارب پیشین، دستاوردهای بهتری را دنبال کرد وگرنه در هیاهوی ارقام،دچار تکرار اشتباههای مخرّب میشویم.
با وجود این رویکرد، اکنون با انحطاط در تحریمهایی مواجهایم که به اَعمال ضدبشری صِرف انجامیده است! آیا این عملکردهانقش زوال را بر هرچه هست، روشن و خوانا کشیده است؟ آیا در این کوچههایی که تاریک هستند از حاصلضرب تردید و کبریت میترسند؟ این وضعیت نشان میدهد که حقوق اقتصادی بینالملل آنطور که باید نهتنها مبسوط نشده، بلکه در عمل بهسوی مرگ در جریان است.
با این حال وقتی درخت هست پیداست که باید بود. این مرگ در ذات شب دهکده از صبح سخن میگوید و از زمینهای تاریک بوی تشکیل ادراک میآید.
بی تردید نقض نظاممند حق و عدل توسط کشورهای شمال مستعد آن است تا خط طغیان کشورها و جوامع فقیر فعالتر شود.
نبینی که چون گربه عاجز شود برآرد به چنگال چشم پلنگ
پس گامبهگام بیایید برای رعایت حق توسعهیافتن و مبارزه با تبخیر تدریجی موهبتها،
ظلمت ادراک را چراغانی کنیم. گوش کنید دورترین مرغ جهان هم میخواند. کمکم در ارتفاع خیس ملاقات، صومعهی نور ساخته میشود. درهم شکن بیجنبشیات را باید دوید تا ته بودن، باید بلند شد و در امتداد وقت قدم زد.
باید میدانستیم که صِرف حاکمیت سیاسی، حاکمیت اقتصادی برای کشورها ایجاد نمیکند. با این حال
ور تحمل نکنم جور زمان را چه کنم؟ داوری نیست که از وی بستانم دادم.
با بداندیش هم نکویی کن دهن سگ، به لقمه دوختن به
نه چندان درشتی کن که از تو سیر گردند و نه چندان نرمی که بر تو دلیر شوند، این مهم البته نیازمند فراهمنمودن مقدماتی است وگرنه: گروهی فراوان طمع، ظنّ برند که گندم نیفشانده، خرمن برند.
رویکرد توسعه عادلانهی حقوق اقتصادی بینالملل در برابر رویکرد حفاظت از وضع موجود آن، مستلزم باز بودن مرزها است. بنابراین: هرچه دیوار از جا خواهیم برکند رهزنان را خواهیم گفت، کاروانی آمد بارش لبخند.
درود و رحمت و برکات خداوند بر شما باد
ابوالفضل پاسبانی صومعه/عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی
14 اردیبهشت 1404 دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران